در گذشتهای نهچندان دور، ده نارمک در شمال شرقی طهران و در نزدیکی چهارراه استقلال کنونی قرار داشت. ساکنین ده نارمک به کشاورزی و باغداری مشغول بودند و انار این ده یکی از مهمترین محصولاتش بود. بعضی از اسناد تاریخی به ما میگن که علت نامگذاری نارمک، تعدد انارستانهای ده بود؛ همونطور که علت نامگذاری محلهی پونک در غرب تهران، وجود یه عالم گل پونه بود! البته محلهی ونک به خاطر تعداد زیاد تاکسیهای ون نیست که چنین، نام گرفته 🙂
نیمهی دههی بیست شمسی، بعد از جنگ جهانی دوم و در جریان رشد شهرنشینی، تعداد زیادی از مردم، بدون سند و رعایت ضوابط شهری در حوالی ده نارمک ساکن میشن. همین موضوع باعث میشه که «بانک ساختمانی» (بانک مسکن کنونی)، از طرف دولت، متولی ساخت شهرکی در جنوب ده نارمک بشه. در نهایت، حول و حوش سال ۱۳۳۵ بود که نارمک به عنوان اولین تجربهی شهرسازی مدرن ایران، توسط مهندسین اروپایی متولد شد و زمینهای اون از طریق قرعهکشی بین متقاضیانی که کارمندان دولت بودن، واگذار شدن.
پرسهمون رو از میدون هفتحوض، سرزندهترین میدون نارمک شروع میکنیم. این میدون، شخصیتش رو نه فقط از هفتتا حوضی که مهندسین اروپاییش ساخته بودن، بلکه از سرزندگیش، خُنکای درختهای پیرش، بازی پر سروصدای بچههاش و جمعهای چندنفره سالمندانش میگیره… گرچه در جریان بازسازی میدون، این حوضهای قدیمی با حوضهای دیگهای جایگزین شدهان، اما خوشبختانه هفتحوض هنوز زندهی زندهست. جالبه که چجوری توجه دقیق و اصولی به شهرسازی، میتونه در شکلگیری اجتماعات و هستههای مردمی، موثر باشه.
سرنوشت بناهای شهر هم میتونه درست مثل سرنوشت آدمها، پر از شگفتی باشه. یکی از این شگفتیها، مربوط به مسجد قدیمی نارمکه؛ یعنی مسجدالنبی. کمتر کسی میدونه که اینجا اوایل ۱۳۴۰، یه سینما بوده! روزی مذهبیون محله، سینما مونتکارلو، نماد تجدد محله نارمک رو خریدن و روی خاک یه سینمای پر زرقو برق، مسجد ۵۰ سالهی امروز، متولد شد. برخی از قدیمیهای محله، به اینجا میگن مسجد مونت کارلو، که خب تضاد بامزهای ایجاد میکنه.
این گزارش، نسخهای بهروزشدهای از گزارش اولیه که در بهار ۱۴۰۱ در اینستاگرام پیاده منتشر شد، هست. در این مدت، از خوندن نظرهای همراهان پیاده بسیار لذت بردیم و از دانش نابِشون که ناشی از زیستن در محله بود، استفاده کردیم. یه نمونهاش همون مسجد مونت کارلو 🙂
علاوه بر اون، از بستنی حاج نوروز در میدون ۴۵اُم هم به نیکی یاد شد. موقع پرسه زدن در محلهی نارمک، شاید دوست داشته باشید یه بستنی یا شیرموز هم بزنید توی رگ!
راستهی هفتحوض تا چهارراه سرسبز، راستهی خرید و تفریحه… روزگاری، قبل از اینکه پاساژها و مجتمعهای تجاری به عنوان راهکار جدید خرید شهروندان مطرح بشن، مغازههای هفتحوض یکی از راستههای مهم خرید شرق تهران و یا حتی سراسر شهر بودن.
هنوز هم بعضی از فروشگاههای قدیمی محله، پابرجا هستن. اگه ساکن نارمک باشید، احتمالاً یه بار مشتری «برزیل اسپرت» بودید و یا در خاطرات کودکیتون، عید رو با کفشهای مغازهی «بچه محل» مبارک کردید!
نارمک محلهی میدونهای سرسبز و خنکه. میدونهایی که با اصول شهرسازی مدرن توسط فرانسویها ساخته شدهان و از گذشته تا به امروز، پاتوق مردم محله هستن. اینکه این میدونها، دهها سال در شادی، غم، بازیهای کودکی و حتی در عشقهای نارس نوجوونی اهالی محله شریک شدهان، یعنی یه شهرِ انسانی، میتونه فاتح قلب شهروندانش باشه. شهروندان باید با حق خودشون نسبت به تولید و بهره بردن از امکانات و فضاهای شهری یا حق به شهر آگاه باشن تا بتونن قدمی در راه شهر انسانی، و نه شهری از آنِ بزرگراهها و اتومبیلها با کارکردِ اقتصادی صِرف، برداشته باشن.
در محلهی ۷۰ ساله و مدرن نارمک، بنای تاریخی به چشمتون نمیخوره. اما بناهایی هستن که گَرد زمان روشون نشسته باشه. مثل گرمابههایی که بین میدونها پراکنده بودن و آخر هفتهها، احساسی از داغی حمام نمره و خنکای کوکای یخ رو براتون ترکیب میکردن. خیلیهاشون تخریب شدهان و تعداد کمی هم مثل «گرمابه فرشته» باقی موندهان؛ با انبوهی از خاطرههای رفته و فرصت خوبی برای سرککشی از پشت پنجرههای شکسته…
نارمک، محلهی میدونهاست. اگر با محلهی نیلوفر تهران هم آشنا باشید، بدونید که نارمک چندین برابر نیلوفر، میدون داره! بعد از هفتحوض، بزرگترین و سرزنده ترین میدون نارمک، میدون صدم نام داره. در انتهای این میدون، یه ساختمون منحنی سالخورده هست که توی نقشههای قبل از انقلاب، ادارهی حسابداری برق محله بوده و حالا سالهاست که متروکه مونده.
هنوز هم دور میدونهای نارمک، خونههایی پیدا میشن که حس زندگی رو فراموش نکرده باشن. بعضی از اونها شیشههایی رنگی دارن و بعضی بالکنهایی کشیده. برخی هم پلکان اکسپوز دارن و انگار ابر و آسمون رو تو خودشون میکشن.
پلکان اکسپوز به راهپلهای گفته میشه که توسط دیوارها محاصره نشده و از بیرون ساختمون، قابل دیدنه. اگر یک مجتمع آپارتمانی مدرن رو در نظر بگیریم، راهپله و آسانسور و خلاصه همهی راههای ارتباطی، داخل ساختمون قرار دارن و دورشون دیوار کشیده شده؛ دیوارهایی که منزل رو از فضای بیرون جدا میکنن. اما وجود پلکان اکسپوز در ساختمون، به این معناست که برای رفتن از طبقهای به طبقهی دیگه، شما وارد محوطهی بیرونی میشید و دیگه در اندرونی ساختمون نیستید.
خلاصه که همین تنوع بناها و میدونهاست که نارمک رو تبدیل به یه محله، با حسی مملو از زندگی کرده و ما تا به امروز، از پرسه زدن در اون لذت میبریم.
نرمق، نرمک، انارستان یا نارمک… فرقی نداره؛ بعضیها میگن نارمک به معنی مکیدن انار محلیه و اگه این درست باشه، باید گفت که مهندسین فرانسویای که هفتاد سال پیش این محله و میدونهاش رو ساختن، خالق یکی از شیرینترین انارهای شهرمون بودن… اناری به نام نارمک!
