محلهی امیرآباد تهران در دورههای مختلفی از تاریخ معاصر تهران، محلهای پررنگ و اثرگذار بوده. اگر بخوایم به گوشهگوشههای امیرآباد بپردازیم، بعید نیست که یک کتاب رو بتونیم پر کنیم! این محله با تنوع اقشار مختلف مردم و تنوع مراکز مختلف شهری و نقاط پراهمیتی که داخل خودش داره، جای خوبی برای پرسه زدن تو دل شهره؛ با ساختمونهایی عموما متعلق به دورهی طلایی معماری تهران، کسبوکارهای قدیمی و موضوع این پست گنجینه، یعنی یک کلیسای دیدنی به نام «کلیسای تومای آشوری». کلیسایی به طراحی «داوید اوشانا».
داويد اوشانا، معمار، طراح، نقاش، موسیقیدان ایرانی، متولد ۱۳۰۸ در كرمانشاه بود. اوشانا دانشآموختهی دبيرستان البرز بود و در سال ۱۳۴۲ در رشته معماری دانشكدهی هنرهای زيبای دانشگاه تهران فارغالتحصیل شد. اوشانا پس از فارغالتحصیلی به استخدام شرکت نفت دراومد. به موازات مديريت پروژههای نفتی و شهرسازی پالايشگاه اراک و بندرعباس، اوشانا در دفتر معماری خودش هم فعالیت میکرد.
داوید اوشانا معمار و طراح پروژههای مسکونی و اداری بسیاری در تهران بود. فعالیت معماری اوشانا در دههی ۴۰ و ۵۰ خورشیدی بر جریان معماری معاصر اون دوران تاثیرگذار بود، تا جایی که گاه بهخاطر سرعت او در تاثیر پذیری از مدرنیسم، واکنشهایی بسیار منفی از سوی متفکران دوران خود دریافت میکرد.
از فعالیتهای دیگهی این معمار، میشه به ساخت اتومبيل دستساز نیشرا (عقاب) ١ و ٢، سرپرستی برنامههای موسیقی رادیوی خانهی فرهنگ فرانسه و نقشآفرینی در اركستر جز رادیو تهران هم اشاره کرد.
در دههی گذشته، تخریب ویلای خانم دکتر بِیدَنی (ویلای میدان الف، محمودیه) که توسط پاساژ پالادیوم برای ساخت پارکینگ (!) از صفحه روزگار محو شد، دوباره نام اوشانا رو به صدر اخبار جامعهی معماری آورد.
و اما کلیسا.
کلیسای آشوری توما یک کلیسای انجیلی پروتستان هست که در سال ۱۳۳۸ خورشیدی (۱۹۵۹ میلادی) در محدودهی خیابون امیرآباد (کارگر شمالی) ساخته شد. در نگاه اول بیش از هر چیز، طراحی مدرن این ساختمون به عنوان یک کلیسا نظر مخاطب رو به خود جلب میکنه. این ساختمون مستطیل شکل، حجمی بزرگ و سفید رنگه که تنها به واسطهی یک صلیب نمادین، رنگ و بوی یک بنای مذهبی رو به خودش گرفته.
پلان این کلیسا یک مستطیل با ابعاد ۲۸ در ۱۲ متر در جهت شمال به جنوبه؛ نورگیرهای ساختمان هم بر روی دیوارهای غربی و شرقی تعبیه شده. ساختمون دارای دو ورودی، یکی در قسمت شرقی و دیگری در قسمت شمالیه. چون ساختمان کلیسا بر روی سکو قرار گرفته، برای همین در مقابل هر کدوم از ورودیها، پلکانهایی برای ورود به ساختمان قرار داره.
به نقل از داوید اوشانا دربارهی این کلیسا:
پروتستان يک فرقهی جديد است كه عليه ديگران پروتست (مقاومت) كرده و به همين خاطر بايد يک معماری مدرن داشته باشد. من آن زمان (بین سال های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۲ خورشیدی) دانشجو و از دوستداران لوكوربوزيه بودم. از این رو در طراحی كليسای پروتستان آشوری در سال ۱۳۳۸ خورشیدی (۱۹۵۹ میلادی) بسیار از لوکوربوزیه تاثير گرفتم.
شکل و خمیدگی کلی حجم، قرارگیری نورگیرهای انتزاعی در بدنه سفید ساختمان، همچنین جدا شدن از مفهوم سنتی ساخت یک کلیسا، همه و همه از تاثیر گرفتن اوشانا از بنای «کلیسای رونشان» فرانسه خبر میده. کلیسای رونشان اثر لوکوربوزیه، در ۱۹۵۵ میلادی به بهره برداری رسیده بود.
کلیسای تومای مقدس، تنها بنایی در تهران نیست که از کارهای لوکوربوزیه، معمار سوئیستبار، تاثیر پذیرفته؛ مجتمع مسکونی منحصربفرد آردیش در الهیه هم، رد و نشونی از «ویلای ساوا»، یکی از آثار شناخته شدهی این پیشگام معماری مدرن بر چهره داره.
نام این کلیسا ریشه در یک داستان مسیحی داره. توما یا توماس حواری که در بین مسیحیان به تومای ناباور و شکاک (در باب زندهشدن مجدد مسیح) هم شناخته میشه. معروفه که تومای ناباور تا خودش دست در زخمهای مسیح نبرد باور نکرد که مسیح زنده شده . اوشانا درباره این کلیسا گفته که «اگر از جهتی به شكل نمای این ساختمان نگاه کنید، دستی است كه صليبی را در ميان گرفته است.»
حجم کلیسای توما و ارتباط زمینهای اون با داستان تومای ناباور و تشابه شکل فرم به دستی که صلیبی رو لمس میکنه، همگی از خصوصیات یک هنرمند بینارشتهای و بینافرهنگیه. هنرمندی که ظرفیتهای جهان متکثر و چند وجهی معاصر رو اندکی زودتر درک و پذیرفته بود.
وقتی در سال ۱۳۸۹ به کوشش انجمن مفاخر معماری ایران مراسمی به پاس نکوداشت سالروز هشتاد سالگی اوشانا در خانه هنرمندان تهران برگزار شد از وی تحت عناوین هنرمند، نقاش، معمار و موزيسين نام برده شد؛ معمار و انسانی پیشرو در جامعهی ایران.
داوید اوشانا در غروب ٣ مرداد ١٣٩٣ شمسی چشم از جهان فروبست و در آرامستان آشوریان اسلامشهر تهران به خاک سپرده شد.
نشونی کلیسای آشوری تومای مقدس: خیابون کارگر شمالی، خیابان شهید خسروی، پلاک ۶
